Hoe geef je leerlingen meer eigenaarschap over hun leerproces? Op het Agnieten College Zwartsluis ging een leerteam van een aantal leraren met deze vraag aan de slag. Hun onderzoek leidde tot drie concrete uitwerkingen.
Onderzoek naar het puberbrein
Wat kun je van pubers verwachten als het gaat om keuzes maken en zelfstandig werken? Het leerteam startte de zoektocht met een verkennend onderzoek naar het puberbrein. Hieruit bleek dat pubers afgebakende taken goed kunnen plannen, uitvoeren en controleren. Ook kunnen zij prima omgaan met positieve en negatieve feedback. Complexe afwegingen maken en prioriteiten stellen vinden ze vaak nog lastig. Planmatig handelen is in de hersenen van pubers nog onvoldoende ontwikkeld.
De rol van de docent
Wat betekent dit voor je rol als docent? Het leerteam concludeerde dat leerlingen eigenaar over hun leerproces kunnen worden, wanneer leraren:
- zich bewust zijn van de sociale omgeving waarin leerlingen zich bevinden;
- rekening houden met de ontwikkeling van de hersenen van pubers;
- en de ontwikkeling van uitvoerende (executieve) functies in de hersenen stimuleren, bijvoorbeeld planmatig handelen, keuzes maken, werkgeheugen en gedragsregulatie.
Het leerteam heeft deze conclusies uitgewerkt tot drie voorbeelden van het vergroten van eigenaarschap bij pubers.
Voorbeeld 1: Met ouders in gesprek over pubers
Ouders zijn een belangrijke factor in de sociale omgeving van pubers. Daarom organiseerde het leerteam een ouderavond rondom het thema ‘puberbrein’. Docenten schotelden de ouders typische puberuitspraken voor uit het verkennende onderzoek. Door middel van een quiz gingen ouders met elkaar in gesprek over hoe zij omgingen met hun pubers, waarbij het leerteam voor de theoretische onderbouwing zorgde. Ook maakte het leerteam de flyer ‘In gesprek met uw puber’ om ouders te helpen met hun pubers in gesprek te gaan.
Voorbeeld 2: Uitvoerende functies stimuleren met een studieplanner
Bij biologie trainen leerlingen op het Agnieten College hun executieve (uitvoerende) functies met een studieplanner. “Functies als keuzes maken, planmatig handelen en metacognitie kun je als docent stimuleren bij leerlingen. Ik bepaal nu nog wel de inhoud en het tempo van de lesstof, maar leerlingen kiezen met de studieplanner zelf hoe ze hun leerdoelen behalen.” Voorafgaand aan een nieuw onderwerp of hoofdstuk vullen leerlingen zelf de studieplanner in via de digitale leeromgeving Showbie. Hier leveren ze ook huiswerk en opdrachten in, zodat de docent hier feedback op kan geven. Leraren biologie zien dat hun leerlingen zicht krijgen op hun ontwikkeling en de leerstrategieën die ze kunnen toepassen, doordat de verwachtingen vooraf duidelijk gemaakt worden.
Voorbeeld 3: Roulatie en zelfstudie bij Mens en techniek
Mark Hergaarden, docent Mens en techniek, maakte voor zijn vak een roulatieschema met drie verschillende werkplekken waaruit leerlingen kunnen kiezen:
- theorielessen in het gewone lokaal;
- technieklessen in het praktijklokaal;
- en practica in het lab.
Leerlingen kiezen zelf via Magister wanneer en hoe vaak ze aan de verschillende lessen deelnemen. Ook kunnen ze zich inschrijven voor zelfstudie-uren, waarbij veel aandacht is voor leerstrategieën. Elk zelfstudie-uur begint met een planningspapier, waarop leerlingen hun leerdoel voor dat uur invullen. Na de les reflecteren ze op hun leerdoel en de leerstrategieën die ze gebruikt hebben.
Loslaten
Voor het leerteam was het loslaten van de controle de belangrijkste stap in hun zoektocht naar eigenaarschap voor pubers. “Leerlingen mogen en kunnen nu zelf keuzes maken,” zegt Mark. “Ze werken veel zelfstandiger dan voorheen.” Leerlingen merken dit verschil zelf ook. “Het ging in de eerste periode nog niet zo goed, maar nu maar ik weet nu beter hoe ik het kan aanpakken. Ik vind het nu fijn dat ik keuzes mag maken,” zegt een leerling. Het trainen van leerstrategieën helpt daar erg bij: “Wat ik hier leer, kan ik ook gebruiken bij andere vakken.”
Volgende stap
Voor het leerteam zijn deze voorbeelden een begin van meer keuze en verantwoordelijkheid voor de leerling. Maar ze zijn er nog niet. “We willen ook dat leerlingen zelf bepalen wanneer ze een toets maken,” zegt Mark. “We missen nu coachuren om een leerling daar goed in te begeleiden. Dat is een mooie volgende stap.”
