Op zoek naar proactieve leerlingen nam Elena Luderer, docent Duits havo/vwo aan het Commanderij College, het heft in eigen handen. Zij ontwikkelde een eigen systeem voor gepersonaliseerd leren en ging daar in de bovenbouw mee aan de slag. Ook collega’s gaan er nu mee werken.
Wat heeft je bewogen om als individuele docent te beginnen met gepersonaliseerd leren?
“Ik wilde betere lessen in de bovenbouw. Er zat steeds minder vaart in, de motivatie bij leerlingen nam af, ze maakten hun huiswerk niet meer en deden geen degelijk leerwerk. Ik zocht naar de juiste lesvormen om weer hardwerkende en proactieve leerlingen te krijgen. Zodat we weer met plezier en vooral bewust met de Duitse taal en cultuur, geschiedenis en literatuur bezig konden zijn. De inspiratie haalde ik uit theorieën over meervoudige intelligentie en leerstijlen en – heel praktisch – de manier van lesgeven op de basisschool van mijn kinderen.”
Kun je kort je manier van werken beschrijven?
“Belangrijke elementen zijn activerende didactiek en nieuwe werkvormen. Ik heb leerarrangementen, een soort studiewijzers, gemaakt waarmee leerlingen overzicht hebben. Daarbinnen kiezen zij zelf de doelen en opdrachten voor de komende periode en zetten die in hun planner. Als ze er zelf achter staan, nemen ze verantwoordelijkheid: de behoefte om te leren ontstaat als je je realiseert dat je iets nodig hebt. Natuurlijk blijven er leerlingen die niet kunnen omgaan met de vrijheid. Die neem ik aan de hand door alles strak voor te structureren en steeds meer in gesprek te gaan.”
Hoe belangrijk zijn structuur en overzicht bij deze manier van werken?
“Heel belangrijk. Voordat de les begint, weten de leerlingen eigenlijk alles al. Ze weten wat ze na deze periode moeten kennen en kunnen; waar ze zich op dit moment bevinden door middel van toetsresultatenevaluaties en instaptoetsen aan het begin van de periode; waarom ze het moeten doen (feedback, feed forward); wat mijn eigen planning is voor deze les en hoe ze moeten of mogen werken (ict, boeken, materialen op papier of op de elo).”
Hoe verloopt een gemiddelde les?
“Ik geef eerst uitleg en bespreek opdrachten met de ‘uitleggroep’. Daarna heb ik tijd om bij de rest van de leerlingen te kijken. Leerlingen die geen aandacht hebben gekregen en wél een vraag hebben, kunnen deze op ‘memoblaadjes’ op stoplichtvellen in het lokaal plakken (zie foto). Tegen het einde van de les komt iedereen weer bij elkaar en evalueren we.”
Hoe organiseer je dit binnen één lokaal?
“Leerlingen kunnen kiezen uit verschillende werkplekken. Denk aan een uitleg-gebied – die voor sommige leerlingen verplicht is. Maar ook aan losse tafels in toetsopstelling om in je eentje te werken en groepjes van twee tot drie tafels. Ook kunnen leerlingen achter pc’s werken voor toegang tot de elo, online media of een digitale methode en in het studiehuis kun je in je eentje in absolute stilte werken of (in de overlegruimte) juist hardop overleggen over een creatieve opdracht.”
Je kiest voor belonen in plaats van straffen. Hoe doe je dat in de bovenbouw?
“Ik gebruik onder meer de gratis tool ClassDojo. Daarin kun je leerlingen individueel of als klas belonen met punten. Ook bovenbouwleerlingen vinden dit nog leuk! Ik beloon het af hebben van alle verplichte onderdelen, maar ook zelfstandigheid, verdiepend werken, uitdagend werken. In de toekomst wil ik er misschien een snipper-uur aan koppelen, of een cijfer.”
Ben je ook tegen obstakels aangelopen?
“Het rooster staat soms in de weg. Dan gaat de bel terwijl leerlingen liever hadden willen doorwerken. Als ze daarna een tussenuur hebben, doen sommigen dat ook. Onlangs waren we bezig met een project over Berlijn. Ik vond het belangrijk dat ze een film keken, maar sommigen wilden liever eerst hun project afmaken en thuis film kijken. Dat is meestal op school wel anders! Een ander punt is de lokaalinrichting. Als je de enige bent die zo werkt, moet je vaak eerst de tafels goed zetten omdat collega’s ze weer in rijtjes zetten. Ook de leerlingen hebben hier last van. Dit zou ik volgend jaar absoluut anders willen.”
Wat geeft je de stimulans om hiermee door te gaan
“Dat de leerlingen het prettig vinden. Ik weet uit een enquête dat leerlingen enthousiast zijn over de combinatie van vrijheid en verantwoordelijkheid met duidelijkheid en overzicht. Het mooiste bewijs vind ik dat leerlingen regelmatig na de les nog 15 tot 20 minuten blijven doorwerken. Voor mijzelf is het ook prettig. Ik heb nu bijvoorbeeld meer tijd voor de stille leerling, die normaal gesproken alles netjes doet en zelf geen aandacht vraagt. Ook ervaar ik minder druk van het feit dat ik 32 leerlingen in één lokaal heb.”
Zijn je collega’s enthousiast?
“In de lespraktijk ben ik vooral gesteund door mijn directe vakgroepcollega uit de bovenbouw. Wij zijn echt samen in ontwikkeling. Maar in 2016 werd ik tijdens een workshop verrast door de aandacht en positieve feedback van anderen. We gaan deze manier van werken eerst in klein verband verspreiden in een kerngroep van zes leraren: twee Duits, twee Engels, één wiskunde en één Frans. Hiervoor worden nu drie lokalen gebruikt, met de pc’s en het studiehuis ertussen.”
Dus andere leraren in de bovenbouw kunnen hier ook mee aan de slag?
“Ja, ik denk dat deze werkwijze prima is in te zetten bij andere vakken. Bij de moderne vreemde talen zeker. Je moet een beetje flexibel en open in het lesgeven staan. Dat moet je liggen, ik vind dit een persoonlijke keuze. Maar ik zou zeggen: probeer het gewoon! Je zet een stapje, kijkt of het bevalt en zet daarna een volgende stap.”
