Hoe kunnen we bovenbouwleerlingen bij aardrijkskunde en geschiedenis feedback geven op hoge-orde-denkvaardigheden? Het Sint-Joriscollege ontwikkelde rubrics die leerlingen zicht geven op hun leerproces.
Rubrics voor het leerproces
Leerlingen die bij aardrijkskunde en geschiedenis slecht gescoord hebben op een toets, zoeken de verklaring vaak in de inhoud, ontdekte docent Wouter van den Berg. “Mijn bovenbouw havo/vwo-leerlingen denken vaak: ‘het komt doordat ik dit begrip niet kende’. Maar bij zaakvakken lopen de onderwerpen zo uiteen dat elke volgende toets weer over een compleet ander onderwerp gaat. Wil je dus beter presteren, dan moet je vooral naar het leerproces kijken. Hoe pak ik het de volgende keer beter aan? Rubrics helpen leerlingen hun leerstrategie te koppelen aan de leerinhoud.”
Bekijk:
- de rubric voor aardrijkskunde;
- de rubric voor geschiedenis;
- en het stappenplan voor het maken van rubrics voor zaakvakken van anders scholen
Feedbackinstrumenten
Als topsporttalentschool heeft het Sint-Joriscollege veel behoefte aan feedbackinstrumenten voor leerlingen. “Topsportleerlingen zijn niet altijd op school en doorlopen het leerproces grotendeels zelfstandig”, zegt topsportcoördinator Paulien Senssen. “Bij de talen lukt dat aardig, daarvoor bestaat veel adaptief digitaal lesmateriaal. Beheerst de leerling een onderdeel, dan opent vanzelf het volgende deurtje.” Maar bij vakken zoals aardrijkskunde en geschiedenis spelen vooral hogere-orde-denkvaardigheden een rol, zoals formuleren. “Ik zou niet weten hoe je daarvoor generiek adaptief digitaal materiaal kunt maken”, zegt docent Wouter. “Wél kun je leerlingen helpen met het aanleren van vaardigheden en het toepassen van strategische kennis. Zo kwamen we uit op deze rubrics.”
Zelfstandig of niet?
Er is een rubric voor aardrijkskunde en een voor geschiedenis. Bovenbouwleerlingen havo/vwo kunnen hiermee zelfstandig de gemaakte toets- of examenopgaven analyseren. Maar uit zichzelf doen ze dat niet snel, merkt Wouter. “Leerlingen die een goed cijfer hebben gehaald, zien de noodzaak niet. En leerlingen die het wel nodig hebben, vinden het moeilijk.” Wouter gebruikt de aardrijkskunderubric daarom vooral in reflectiegesprekken met examenleerlingen die gezakt zijn. “Samen pakken we er één vraag bij en analyseren we precies waar het is misgegaan en wat de leerling kan doen om een vergelijkbare vraag de volgende keer wel goed te beantwoorden.”
Een-op-een
Wouter heeft eerst een klassikale proef met de rubrics gedaan in 5-vwo, maar dat werkte niet goed. 
“Zonder persoonlijke toelichting vonden de leerlingen de taal in de rubric lastig te begrijpen. Ook had elke leerling nét een andere vraag, waardoor klassikaal bespreken niet goed lukte.” In de een-op-een-setting werkt de rubric wel verhelderend, is zijn ervaring.
“Ik snap beter wat er verwacht wordt”
Wat vinden leerlingen van deze werkwijze? Eén van de leerlingen geeft aan: “Ik snap nu beter wat er op het examen van mij verwacht wordt. Eigenlijk zijn de examenmakers steeds op zoek naar dezelfde patronen. Je moet ze alleen zien te herkennen in de vraag.” Een andere leerling: “Bij mij bleek uiteindelijk dat de examenvragen met nieuwe bronnen steeds fout gingen. Niet omdat ik de bron niet begreep, maar omdat ik de koppeling met de leerstof niet maakte.”
Zicht op de leeraanpak
Voor Wouter zelf is een winstpunt dat hij door het maken van de rubrics meer zicht heeft gekregen op waar het bij leerlingen fout gaat: in de leeraanpak. “Ik werd gedwongen tot de kern te komen. Aanvankelijk dachten mijn collega van geschiedenis en ik nog dat we gezamenlijke rubrics konden maken. Maar daarvoor bleken aardrijkskunde en geschiedenis te verschillend van opzet. Zelfs binnen aardrijkskunde en binnen geschiedenis was de inhoud zo divers dat het ondoenlijk was overal rubrics bij te maken. Dus gingen we op zoek naar datgene wat leerlingen het meest helpt om de stof beter te beheersen en dat bleek feedback op het leerproces te zijn.”
Stokje oppakken
Adaptief materiaal voor zaakvakken zoals aardrijkskunde en geschiedenis is er niet of nauwelijks. De rubrics van het Sint-Joriscollege horen dan ook – samen met die van het Rodenborch College in Rosmalen – tot de eersten in hun soort. Wat er nu ligt, is slechts de eerste stap, vindt Wouter. “Zelf blijf ik de aardrijkskunderubric verder aanscherpen. Daarvoor heb ik collega’s in het veld, bij de lerarenopleidingen en bij onze vakvereniging om feedback gevraagd.” De volgende stap is dat andere scholen het stokje oppakken om de rubrics door te ontwikkelen naar adaptieve feedbackinstrumenten voor de zaakvakken.
Meer lezen over rubrics
in je school? Bekijk dan deze tips uit de routekaart veranderaanpak of bekijk alle fases uit het veranderproces.
