Toetsen om het toetsen, daar wil het Augustinianum van af. Is formatief evalueren beter? Ervaringen van een docent, schoolleider, ouder en leerling: “De lesstof zit meer in mijn langetermijngeheugen.”
Formatief evalueren
Meet je met die vele toetsen wel wat een leerling geleerd heeft? Misschien leert de leerling meer voor het cijfer dan voor de kennis. En waarom ga je ‘gewoon’ door naar het volgende hoofdstuk als een leerling een onvoldoende heeft? Een toets moet geen doel op zich zijn, maar een leermoment waarop leerlingen zien waar ze staan. Op grond van deze inzichten, en om de toetsdruk bij leerlingen en leraren te verkleinen, begon het Augustinianum in Eindhoven met een pilot formatief evalueren.
Reflecteren
Leerlingen van 4 en 5 vwo krijgen minder toetsen die meetellen voor een cijfer. Na elke formatieve toets reflecteren ze op hoe ze die toets hebben gemaakt. Wat ging goed en wat niet, wat zijn mijn verbeterpunten en hoe pak ik dat aan? Carleijn (5 vwo) zat vorig jaar in de pilotklas en had geen idee wat ze zich bij formatief evalueren moest voorstellen. “Ik dacht: minder toetsen waaraan een consequentie hangt, dat klinkt niet slecht.”
“Door die formatieve toetsen herhalen we meer”
Langetermijngeheugen
Dat ze zelf mag bepalen hoe ze de lesstof bijhoudt, vindt Carleijn het leukst, maar tegelijkertijd ook lastig. “Je moet zelfstandig werken en plannen. Dat gaat me gelukkig steeds beter af. Waar ik aan moest wennen, is dat we tussentijds niets afsluiten. Tijdens de proefwerkweek wordt de stof van het hele trimester getoetst en dat is veel.” Toch presteerde Carleijn in de eerste proefwerkweek tijdens de pilot ‘best goed’. “Door de formatieve toetsen herhalen we meer, ook tijdens de les. Ik merk dat de lesstof beter in mijn langetermijngeheugen zit.”
Vaardigheid aanleren
Zelfstandig werken is niet voor iedere leerling makkelijk, merkt Rachel Faessen, docent Frans. Rachel begeleidt de pilot: “We dachten dat leerlingen zelf konden reflecteren, maar dat is een vaardigheid die ze moeten aanleren. Dat moet je als docent begeleiden.” Carleijn zegt dat zij wel doorheeft waar het fout gaat tijdens een toets. “Maar ik vind het fijn dat de docent dat bevestigt. Na een formatieve toets geeft de docent aan waar ik vooral op moet letten en welke extra opdrachten ik nog kan maken.”
“Reflecteren is een vaardigheid die leerlingen moeten aanleren”
Eigenaarschap
Leraren worden dus coaches die de leerlingen helpen reflecteren op ontbrekende kennis en vaardigheden. Ze stellen vragen als: ‘Waar heb je behoefte aan?’ en ‘waar loop je tegenaan?’ Leerlingen worden meer eigenaar van hun leerproces. Dat merken ook de ouders van Carleijn: “Als ze bepaalde stof nog niet goed genoeg kent, gaat ze aan haar docent vragen wat ze moet doen”, vertelt haar vader. “Dit lijkt me niet voor alle leerlingen makkelijk. Ik denk dat Carleijn de juiste studiehouding en discipline heeft.”
Fouten maken mag
“Eigenaar zijn van je leerproces vraagt inderdaad wel wat, maar fouten maken mag,” zegt Hamid Ait Oumghar, afdelingsleider vwo 4, 5 en 6. Hij wil dat het Augustinianum de nadruk legt op leren en niet op cijfers. Een jaar na het begin van de pilot staat de school voor een uitdaging, aldus Hamid: “Er zijn leerlingen die zeggen beter te weten wat van hen wordt verwacht. Tegelijkertijd hoor ik leerlingen die alles blijven leren omdat ze bang zijn lesstof te missen. Reflecteren is niet makkelijk; dat kost tijd, ook voor docenten. Erover praten en evalueren is wat we veel doen.”
Beter voorbereid
Terug naar het oude systeem van toetsen wil het Augustinianum niet. De school is beter voorbereid dan vorig jaar, ook in de communicatie met ouders en leerlingen, vindt Hamid: “We kunnen onze visie beter overbrengen en de goede resultaten van de pilotklas laten zien.” 
Hamid ontwikkelt nu een vragenlijst om de vaardigheden bij de leerlingen in vwo 5 te meten. “Leren ze anders en zo ja, hoe? Besteden ze meer of minder tijd aan leren? En hoe beoordelen ze de kwaliteit van hun werk? “Het is een proces waarin we samen steeds verder komen.“
Maak het niet te groot
Ook docent Rachel zegt dat ze formatief evalueren niet meer wil loslaten. “Het klinkt als een grote verandering, maar eigenlijk valt dat mee. Maak het vooral niet te groot en deel ervaringen met elkaar. Formatief evalueren helpt leerlingen achterhalen welke stappen ze moeten zetten om zich de stof eigen te maken. Zo werken ze aan hun parate kennis en dat is wat we willen.”
Wil je weten welke vragen en antwoorden er leven over formatief? Ga naar Edualdo.nl.
Meer lezen
- Studiedag: zo start je met formatief evalueren
- Formatief lesgeven met én zonder cijfers. Hoe werkt dat?
- Formatieve evaluatie op een traditionele school
- “Eén toets ‘fits all’ is niet meer houdbaar”
Wil je een verandering in je school doorontwikkelen? Bekijk dan deze tips uit de routekaart veranderaanpak of bekijk alle fases uit het veranderproces.
